Azerbaycan’ın Ölmez Lideri Haydar Aliyev

Azerbaycan son yıllarda başta enerji ve ekonomi konuları olmak üzere pek çok alanda uluslararası arenada işbirliğine en çok ihtiyaç duyulan ülkelerden biri haline gelmiştir. Bölgedeki stratejik önemi dolayısıyla yeni dünya sisteminde yükselen bir değer olan Azerbaycan’ın bugünkü politikalarını anlamak için Haydar Aliyev’in çalışma metodlarını ve Azerbaycan’ın o dönemki siyasi zeminini bilmek gerekir. Haydar Aliyev ile ilgili biyografimize birlikte göz atalım ve Azerbaycan’ın yakın tarihi hakkında biraz daha bilgilenelim.

Haydar Aliyev 10 Mayıs 1923 tarihinde Nahçıvan’da doğdu. Teknik öğrenimini Nahçıvan’da yaptı. Daha sonra Azerbaycan Sanayi Enstitüsü’nden (şimdiki Azerbaycan Petrol Akademisi) mezun oldu. 1941’de Nahçıvan MSSR Halk Dahili İşler Başkanlığında (İç İşleri) ve Nahçıvan MSSR Halk Komiserleri Meclisinde şube müdürü olarak görev yaptı. 20 yaşında Komünist Partisi’ne girdi ve bir yıl sonra parti tarafindan haber alma servisinde (devlet güvenlik komitesi) görevlendirildi.

1950’de Leningrad şehrinde (şimdiki St. Petersburg) haber alma servisinin yüksek okulunda tahsil aldı ve Bakü’ye dönerek burada servisin şube müdür yardımcısı oldu. 1957 yılında Azerbaycan Devlet Üniversitesi tarih bölümünü bitirdi. İşindeki kusursuz çalışmalarından dolayı defalarca ödüller almıştır.

1964’te Azerbaycan SSC Bakanlar Kurulu yanı sıra devlet güvenlik komitesinde başkan yardımcısı, 1967 yılından itibaren ise başkan olarak görev yaptı. Haydar Aliyev devlet güvenlik komitesinde çalıştığı zaman oradaki kadroların millileştirilmesini hedefledi ve milli kadroların yetiştirilmesinde eşsiz hizmetler verdi. 1969’da Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesi’nin kararıyla Haydar Aliyev Parti Merkez Komitesi Birinci Sekreteri seçilerek devlet yönetimini üstlendi.

20 Ocak 1990 yılında Sovyet ordusunun Bakü’de yaptığı kanlı facia ile ilgili, Haydar Aliyev Moskova’da bildiri yayımlayarak, Azerbaycan halkına karşı yapılan suçun organizatörlerinin ve faillerinin cezalandırılmasını talep etti. 1990’da Azerbaycan’a geri dönen Haydar Aliyev Nahçıvan’da yaşadı, aynı yılda da Azerbaycan parlamentosunda milletvekili seçildi. 1991-1993 yılları arasında Nahçıvan özerk devleti başkanı oldu. Bu devirde Haydar Aliyev geleneksel ekonomik yapıyı geliştirmekle kalmadı yeni ekonomik görüşler hazırlayarak modern bir devrim yaptı. 1982’de Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi Politbüro üyeliğine seçilen Haydar Aliyev SSCB Bakanlar Kurulu Başkanı birinci yardımcısı olarak görevine atandı ve SSCB yöneticilerinden biri oldu. Beş yıl SSCB Yüksek Sovyeti başkan yardımcısı olarak çalıştıktan sonra Ekim 1987’de Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi Politbürosu’nun ve bizzat genel sekreter Mihail Gorbaçov’un yürüttüğü siyasi yöntemleri protesto ederek, görevlerinden istifa etti.

1992 senesinde Yeni Azerbaycan Partisi’nin Nahçıvan şehrinde yapılan kuruluş kongresinde Haydar Aliyev parti başkanı seçildi. Sovyetler Birliği’nin dağılmasını müteakiben 70 yıl aradan sonra Azerbaycan özgürlüğüne kavuştu ama özgürlüğe kavuşmak özgür yaşamak demek değildi. Onu korumak ondan da zor bir işti. Ülkede meydana gelen iç savaş ve Ermenistan’ın Azerbaycan’a hücumu krizin iyice derinleşmesine sebep olmuştu.

Ülke parçalanmanın eşiğine gelmişti. İki ülke birbiri için birçok bakımdan büyük önem taşımaktadır. Bağımsızlığını yeni kazanan Azerbaycan, Türkiye’nin destek ve yardımlarına ihtiyaç duymaktaydı. Azerbaycan bağımsızlığını kazandıktan sonra Azerbaycan-Türkiye ilişkilerinin çok yönlü bir şekilde geliştirilmesi için elverişli fırsatlar, ayrıcalıklar ortaya çıkmıştır. Azerbaycan’ı tanıyan ilk ülke Türkiye olmuştur. Azerbaycan ile Türkiye’nin mevcut ilişkileri diğer ülkelerle olan ilişkilerden daha farklıdır.

Bizler aynı dile dine aynı tarihe sahip bir milletiz. Azerbaycan çok ağır günler yaşadığı bu zamanlarda Nahçıvan’a ilk maddi yardımlar Türkiye’den geliyordu. Azerbaycan’ın o dönemki yönetimi bu kargaşa arasında Haydar Aliyev’i resmi olarak Bakü’ye davet etmek zorunda kaldılar. 15 Haziran 1993 senesinde Haydar Aliyev Azerbaycan parlamentosuna başkan seçildi ve 3 Ekim 1993’te yapılan genel seçimlerin sonucunda Haydar Aliyev Azerbaycan Cumhuriyeti’nin cumhurbaşkanı seçildi.

Azerbaycan’ın jeopolitik olarak çok önemli bir konumda yer alması ülkenin dış politikasında köklü değişiklikler yapmasını gerektirmekteydi. Sadece dış politikada değil Ermenistan-Azerbaycan Dağlık Karabağ anlaşmazlığı, ordu oluşturma, ekonomi, petrol stratejisi, eğitim, bilim ve kültürel gelişmelerle ilgili politika gözden geçirmeliydi.

Bu dönem Haydar Aliyev akıllıca kararları ile iç savaşı önledi ve Azerbaycan birliğini sağladı ve yeni görüşler hazırlayarak bunu çok başarılı bir şekilde uygulamaya başladı. 1994’te Ermenistan’la ateşkes imzalayan ve devletin iç sorunlarından olan silahlı teşekkülleri etkisizleştiren ve istikrar yaratmayı beceren Haydar Aliyev ikinci planı ekonomik kalkınma olarak gördü.

Siyasi özgürlüğün ekonomik özgürlükten geçtiğini belirterek ekonomik kalkınmaya öncelik veren ve doğal kaynaklardan en mükemmel şekilde yararlanmaya teşvik eden Aliyev, Hazar’da bulunan yatakların ortak işletilmesi ile ilgili olarak Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi ile batılı ülkelerin petrol şirketleri arasında yapılan ve tarihin en büyük anlaşması olan ‘Asrın Projesi’ nin imzalanmasını sağladı. Haydar Aliyev bunlara ek olarak Türkiye ile olan ilişkileri kendisinin ‘Biz bir millet iki devletiz’ sözüne binaen daima ileri götürmeyi başardı. Haydar Aliyev devrinde Türkiye ile 150’den fazla büyük anlaşma imzalanmıştır.

Bunlardan ilk olarak en önemlileri

1994’te Ankara’da imzalanan Türkiye ve Azerbaycan Arasında Bilimsel, Teknik, Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Alanlarda İşbirliği Anlaşması,

1995’te yine Ankara’da Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Askerî Alanda Eğitim, Teknik ve Bilimsel İşbirliği Anlaşması,

1996 ve 1997’de Türkiye ve Azerbaycan Arasında Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması’dır.

İki ülke arasındaki ilişkiler ekonomi ve ticaretin yanı sıra eğitim ve kültür alanındaki gelişmelere de sahne olmuştur.

Haydar Aliyev Asya ve Avrupa ülkeleri ile ekonomik ilişkiler kurmayı ve uluslararası ekonomik örgütlere katılmayı hedeflemiştir.

1996’da Haydar Aliyev, Azerbaycan’da anlaşmalara göre üretilecek ilk petrolün Rusya Federasyonu üzerinden taşınmasına ilişkin belgeyi imzalayarak petrolü dünya pazarlarına çıkardı.

1998’de, ham petrolün Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye Cumhuriyeti üzerinden Bakü-Tiflis-Ceyhan Ana İhraç Boru Hattı yoluyla taşınmasıyla ilgili Ankara Deklarasyonu’nu imzaladı.

2000 yılında, Bakü-Tiflis-Ceyhan ana ihraç petrol boru hattı projesi ile ilgili anlaşmaları imzaladı.

2001 yılında ise Bakü-Supsa petrol boru hattının açılışını başardı. Azerbaycan’da üretilen petrol bu hatla taşınacaktı. Daha sonra ‘Azeri-Çırak-Güneşli’ yataklarının tam kapasite işletilmesinin birinci aşamasına ilişkin program anlaşmasını imzaladı.

Petrolün yanı sıra, Azerbaycan doğalgazının Türkiye’ye ihraç edilmesine ilişkin 12 Mart 2001’de Ankara’da imzalanmış olan anlaşma önemli bir adım niteliğindedir. Bu anlaşmaya göre 2004–2018 yılları içerisinde Şah Deniz yatağından Türkiye’ye Azerbaycan gazı satılacaktır.
Haydar Aliyev bir takım uluslararası ödüllere, çeşitli ülkelerin üniversitelerinin onursal doktora unvanına ve diğer yüksek nüfuzlu onursal ödüllere layık görülmüştür;

1997’de Kiev’de Azerbaycan Devlet Başkanı’na Ukrayna’nın büyük mükafatı ‘Yaroslav Mudrı’ nişanı verildi.

1999’da Türkiye Cumhuriyeti cumhurbaşkanı Süleyman Demirel Haydar Aliyev’e Türkiye’nin en önemli ödülü olan ‘Atatürk Barış Nişanı’nı vermiştir.

2001’de Moskova Devlet Üniversitesinin ‘Fahri profesoru’ ünvanı verilmiştir.

2003’de Haydar Aliyev Rusya Federasyonu’nun Emniyet, Müdafa ve Hukuk Problemleri Akademisinin profesörü ve hakiki üyesi seçilmiş, Y.V. Andropov ödülüne layık görülmüştür.

Aynı yıl aralık ayında geçirdiği sağlık sorunları sebebiyle kaldırıldığı hastanede hayata gözlerini yummuş, geriye Azerbaycan’a eşsiz bir miras bırakmıştır. Haydar Aliyev Azerbaycan ile birlikte tüm Türk dünyasının kalbinde yaşayacaktır.

Çalışma arkadaşım Cafer Caferov’a teşekkür ederim…

Mehmet Fatih ÖZTARSU

You can leave a response, or trackback from your own site.

Leave a Reply

Powered by WordPress | Designed by: Free Web Space | Thanks to Best CD Rates, Boat Insurance and software download