Ermenistan uzun süredir Rusya tarafından tabi tutulduğu baskılara daha fazla dayanamayarak Gümrük Birliği’ne girmeyi kabul etti. 3 Eylül’de Rusya-Ermenistan ilişkilerini görüşmek üzere Moskova’yı ziyaret eden Sarkisyan sürpriz bir şekilde Ermenistan’ın Rusya inisiyatifindeki Gümrük Birliği’ne gireceğini açıkladı. Duyurunun AB – Ermenistan diyalog sürecinin önemli aşamasında yapılması Avrupa’da şok etkisine sebep oldu.

Önceden kamuoyuna herhangi bir bilgi vermeyen ve Rusya ekseninden ayrılmamak üzere Moskova’ya bağlı kalacağını gösteren Sarkisyan yaptığı açıklamada Rusya’nın önemli bir güvenlik garantörü olduğuna değindi. Ermenistan’daki muhalif partiler ise dış politikanın çöktüğünü ve yönetim mekanizmasının milli egemenliği Rusya’ya bağışladığını belirtti.

Daşnaktsutyun yaptığı açıklamada yapılan bu girişimin bir dereceye kadar anlaşılabilir olduğunu fakat kamuoyunun bilgilendirilmemesinin büyük bir hata olduğunu savundu. Alınan kararın Ermenistan ve Dağlık Karabağ’ın güvenliğiyle doğrudan alakalı olduğunu belirten Daşnaktsutyun yeni dönemde Avrupa Birliği ile diyalogun asla kesilmemesi gerektiğini açıkladı. Miras Partisi Avrupa Birliği ile sürdürülen iletişimin zorla sona erdirildiğini ve Avrupa değerlerine karşı bir tutumun ülkeyi uçuruma sürükleyeceğini açıkladı. Sarkisyan’ı bu konuda destekleyen Müreffeh Ermenistan Partisi Ermenistan’ın güvenlik konusunda Rusya’ya ihtiyaç duyduğunu ve Rusya’nın en büyük ticari partner olduğunu açıkladı. Serbest Demokratlar Hareketi de, Sarkisyan’ın anayasanın birinci maddesini ihlal ederek milli egemenliği yok saydığını duyurdu. 2013 yılı boyunca iktidarla mücadele eden muhalif Raffi Hovhannisyan ise Ermeni halkını ve diasporayı çözüm üretmeye çağırarak, Sarkisyan’ın acilen istifa etmesi gerektiğini ifade etti.

Serj Sarkisyan gelecek tepkileri azaltmak için, Gümrük Birliği’ne üye olan Ermenistan’ın Avrupa Birliği ile iletişimi koparmayacağını açıkladı. Çünkü uzun uğraşlardan sonra Kasım ayında Vilnius’ta imzalanması beklenen Ortaklık Anlaşması bu durumda tehlikeye düşüyor. Fakat Avrupa’dan gelen açıklamalarda hem Rusya hem de Avrupa’yla denge politikasının yürütülemeyeceği belirtildi. Buna benzer ihtarlar daha önce de yapılmıştı. En son Avrupa Parlamentosu Dış İlişkiler Komitesi yetkilileri, Ermenistan’ı Rusya inisiyatifindeki Gümrük Birliği konusunda uyarmış, buraya üye devletlerle kesinlikle ortak karara varamayacaklarını açıklamıştı.

Erivan’da çeşitli medya organları, AB ile sürdürülen görüşmelerin ülke için önem taşımadığını ve bu yüzden güvenlik ve ekonomik getirisi daha büyük olan Gümrük Birliği’nin tercih edildiğini savundu. Ermenistan’ın AB ile Serbest Ticaret Anlaşması’nı imzalama şansını kaçırdığını belirten kesimler ise Rusya’yla ortak sınırı olmayan Ermenistan’ın ne tür bir gümrük avantajına kavuşacağını tartışmakta. Gümrük Birliği’nin diğer üyeleri Belarus ve Kazakistan’la herhangi bir sağlam ilişkisi olmayan Ermenistan’ın birlik içerisinde ne tür menfaatler elde edeceği de merak edilen konular arasında. Aynı zamanda Dağlık Karabağ üzerine güvence verilmesi gibi bir konunun Gümrük Birliği ile alakasının olmadığı belirtilmekte. Fakat en temel sorun, Avrupa’ya ihanet eden Erivan’ın güvenilmez ve belirsiz bir dış politika sürdürmesi.

Ermenistan’ın Gümrük Birliği’ne girme isteği aslında uzun süredir devam eden Rusya baskısından kurtulmanın bir yolu olarak yorumlanıyor. Son aylarda Rusya sebebiyle enerji konusunda yaşanan krizler ve meydana gelen büyük protestolar yönetimi kısa zamanda bir karar almaya zorladı. Mayıs’ta enerji krizinin esas sebebinin Gümrük Birliği olduğunu açıklayan Başbakan Tigran Sarkisyan, Belarus gibi bu birliğe üye olmadıkça daha büyük sıkıntıların yaşanacağını belirtmişti. Aynı zamanda Gümrük Birliği konusunda halkın endişeye düşmemesi gerektiğini belirten hükümet yetkilileri bu birliğe üye olmanın zaten mevcut yasalar dahilinde mümkün olmadığını açıklamıştı.

Ani olarak verilen üyelik kararı ülkenin güvenliğiyle ilişkilendirilmekte ve halk üzerinde korku oluşturma amaçlı senaryolar üretilmektedir. Hali hazırda pek çok alanda olduğu gibi güvenlik bağlamında da Rusya’dan medet uman Ermenistan’ın Karabağlı asker kökenli yöneticileri ülke dış politikasının çökmesine sebep olmuştur. Yeni dönemde halkın mevcut tepkisini büyütecek olan yönetim, muhalif dirençle karşılaşabilir ve ülkedeki Karabağ ve Ermenistan kökenlilerin mücadelesi büyük çalkantılara sebep olabilir. Avrupa ve Rusya arasında yaşanan gelgitlerden bunalan halk, ülke bağımsızlığının bozulması ve Rusya bataklığına çekilme konusunda muhalif liderlerin ön plana çıkmasını sağlayabilir. 

Mehmet Fatih ÖZTARSU